Yanıklarda İlk Yardım insanlara günlük hayat içerisinde karşılaşabilecekleri tehlikeli durumlardan birisi olan yanıklara nasıl müdahale edilmesi gerektiğinin öğretildiği İlk Yardım Eğitimi alt başlığıdır.
Yanıklar insanlarda ciddi travmalara ve büyük problemlere yol açabilir. Yanık oluşan bölgeye yapılabilecek yanlış müdahaleler sonucunda bu problemler büyüyerek yanıkla birlikte farklı sağlık sorunlarının oluşmasına neden olabilir.
Yanıklarda İlkyardım prosedürüne hakim olan ve Temel İlk Yardım Eğitimi almış kişiler tarafından yanığa uygulanacak doğru müdahaleler sayesinde problemin ilerlememesi sağlanırken iyileşme süreci de hızlandırılır.
Halk arasında doğru olduğu sanılan ve ilk akla gelen;
- Yanan bölgeye buz kompresi uygulamak,
- Yanığa yoğurt, tereyağı, yumurta akı veya diş macunu sürmek,
gibi yöntemler anlık olarak acıyı dindirse dahi yanık bölgesinde kötüleşmeye sebep olarak iyileşme sürecine olumsuz yansımaktadır.
SARIZEYBEK İlk Yardım Kursu olarak uzman İlk Yardım Eğitmenlerimiz yardımıyla Temel İlk Yardım Eğitimi içerisinde Yanıklarda İlk Yardım prosedürlerini hakkında da detaylı bilgileri kursiyerlerimize aktarıyoruz.
Yanık Nedenleri
Yanık fiziksel veya kimyasal etkilere maruz kalan insanların derisinde görülen doku yaralanmalarıdır.
İnsanlarda Yanık Oluşma Nedenleri arasında;
- Elektrik,
- Yüksek Isı,
- Donma,
- Işınlar,
- Sürtünme,
- Kimyasallar,
gösterilebilir.
Yanıklarda İlk Yardım uygulamaları sayesinde tüm bu nedenlerle oluşan yanıklara en doğru şekilde müdahale edilerek insan sağlığının korunması amaçlanmaktadır.
İnsanlarda görülen yanıkların ciddiyetini belirleyen faktörler arasında;
- Kişinin yaşı ve genetik yapısı,
- Yanık vakasının görüldüğü bölge,
- Oluşan yanığın derinliği ve genişliği,
- Yanık sonrası enfeksiyon riski olup olmaması,
- Solunum yolunun zarar görüp görmemesi,
- Yanık vakası görülen kişide var olan diğer rahatsızlıklar,
bulunmaktadır.
Yanık Dereceleri
Yanık insanların ateş, kızgın cisim, radyasyon gibi farklı fiziksel ve yakıcı kimyasal etkenlere maruz kalması nedeniyle oluşan doku hasarlarıdır.
İnsanlarda görülen yüzeysel ve nispeten küçük yanıklar evde yapılabilen uygulamalar ile tedavi edilip günlük hayata kalınan yerden devam edilebilir. Lakin oluşan yanık derine inip geniş bir alana yayıldıysa ilk müdahale yapılıp acil olarak sağlık kuruluşuna gidilmelidir.
Yanıkta İlkyardım bilgisine sahip bireyler çevrelerinde oluşan yanık vakalarına bilinçli ve doğru müdahalede bulunarak iyileşme sürecinin hızlanmasını sağlarken, kişinin yaşadığı problemin ilerlememesine yardımcı olmaktadır.
Yanık kişilerde güneş, ısı, elektrik veya kimyasal etkenlere zarar verecek derecede maruz kalma sonucu oluşan doku yaralanmalarıdır. Yanık Derecesi ise uzmanlar tarafından yanığın ciddiyetinin belirlenmesidir.
1. Derece Yanık
- İnsanlarda sadece cildin dış tabakasını etkileyen yanıklardır.
- Ağrılara ve bölgede kızarıklığa neden olurlar.
- Yanık oluşan bölgede hafif şişlikler görülebilir.
- Ortalama 48 saat içerisinde kendiliğinden iyileşir.
2. Derece Yanık
- Derinin dış tabakası (epidermis) dışında orta tabakası (dermis) de etkilenir.
- Yanık oluşan bölgede kızarma, şişme, leke oluşması gibi sonuçları olabilir.
- Derece Yanık ile kıyaslandığında en belirgin farklılığı yanan bölgede içi su dolu kabarcıklar oluşması ve ağrının çok daha şiddetli olmasıdır.
- Derece Yanıklar sonucunda bölgede yara izi oluşabilir.
3. Derece Yanık
- Cilt altındaki yağ tabakasına kadar yanığın etkisinin ulaştığı vakalardır. 3. Derece Yanık oluşan durumlarda kişinin derisinin tüm tabakaları etkilenir.
- Yanma görülen bölgede sinirler, kaslar, damarlar etkilendiği için hissizlik ve uyuşma görülür.
- Bölgedeki tüm sinirler zarar gördüğü için insanlar ciddi ağrı hissedemez.
- Yanık oluşan alanda beyaz kuru yara zamanla siyah renge bürünerek adeta bir kösele görünümü oluşturur.
- Derece Yanık vakalarında acil tıbbi müdahale yapılması gerekir.
4. Derece Yanık
- Bu tür yanık vakalarında etki eklem ve kemiklere kadar ulaşır. Yanık görülen kişi hiç zaman kaybedilmeden sağlık kuruluşuna ulaştırılıp acil müdahale edilmelidir.
Yanıklarda İlk Yardım Nasıl Yapılır
Yanıklarda İlk Yardım prosedürü İlk Yardım Eğitimi Merkezlerinde uzman İlk Yardım Eğitmenleri tarafından kursiyerlere teorik ve uygulamalı olarak öğretilmektedir. İlk Yardım Sertifikası alan her birey bu hususta bilgi sahibi olmaktadır. (İzmir İlk Yardım)
Standart bir yanık vakasında prosedüre uygun olacak şekilde yapılması gereken İlkyardım müdahaleleri şu şekilde sıralanabilir;
- Kişinin yaşam bulguları değerlendirilir. (İlk Yardım ABC si)
- Derece Yanık ve 2. Derece Yanık tespit edilen vakalarda yanık oluşan bölge 15 ila 20 dakika arasında tazyiksiz çeşme suyu ile yıkanır.
- Oluşacak ödem nedeniyle saat, bilezik, yüzük gibi cisimler çıkartılır.
- Yanığa bağlı oluşan su kabarcıkları asla patlatılmaz.
- Yanık oluşan bölgeye merhem, ilaç veya herhangi bir karışım sürülmez.
- Derece Yanık tespit edilen durumlarda bölge temiz bir bez ile örtülür.
- Hastanın şoka görmemesi için gereken önlemler alınır.
- 112 Acil aranarak tıbbi yardımın vakaya ulaşması sağlanır.
İnsanlarda yanığın oluşma nedenleri Yanıklarda İlkyardım müdahale prosedürüne farklılıklar getirmektedir. Yukarıda belirttiğimiz uygulama süreci ortalama bir yanık vakasında yapılması gereken temel durumlar olarak adlandırılabilir. Yazımızın devamında yanıkların oluşma nedenlerine bağlı olarak yapılması gereken müdahaleleri bulabilirsiniz.
Kimyasal Yanıklarda İlk Yardım
İnsanlarda görülen yanık olayları kimyasal etkilere bağlı olarak oluşabilmektedir. Kimyasal nedenlere bağlı olarak gerçekleşen yanık vakalarına Kimyasal Yanıklarda İlkyardım prosedürüne uygun şekilde müdahale edilmelidir.
Kimyasal Yanıklarda İlk Yardım süreci şu şekilde ilerlemektedir;
- Yanık oluşan bölgedeki kıyafetler çıkarılıp kimyasal maddenin deriye temas etmesi engellenir.
- Yanık oluşan bölge tazyiksiz ama bol akan bir suyla 20 ila 25 dakika civarında yıkanır.
- Kişinin özellikle yanık görülen bölgesi ve ardından tüm vücudu temiz bir battaniye ile örtülür.
- 112 Acil aranarak tıbbi yardım talep edilir.
Isı Yanıklarında İlk Yardım
Kişilerde görülen bazı yanık vakaları ısıya bağlı olarak oluşabilmektedir. Isı nedeniyle oluşan yanık vakalarında Isı Yanıklarında İlkyardım prosedürüne uygun şekilde müdahale edilerek hastanın iyileşme süreci hızlandırılabilir.
Isı Nedeniyle Oluşan Yanıklarda İlk Yardım süreci şu şekilde ilerlemektedir;
- Kişide yanma devam ediyorsa yaşanan paniğe engel olunarak bilinçsizce yapılacak olumsuz davranışların önüne geçilir.
- Yaralanan kişi ıslak battaniye ile sarılıp yuvarlanması sağlanarak yanma durdurulur.
- Yanık görülen kişinin solunumu ve hava yolu açıklığı kontrol edilir.
- Yanan bölge çok geniş değilse en az 20 dakika soğuk su ile yıkanır.
- Ödem oluşma ihtimali göz önünde bulundurulup saat, yüzük, bilezik gibi malzemeler çıkartılır.
- Yanan bölgedeki kıyafetler dikkatle çıkartılır. (Eğer kıyafet yanan alana yapıştıysa o bölge kesilerek kalan kısım çıkarılmış olur)
- Yanık görülen bölge sabunlu su ile dikkatlice temizlenir.
- Yanık oluşan alanda kabarcıklar oluştuysa asla bu su toplayan baloncuklar patlatılmaz.
- Yanık olan bölge temiz ve hafif nemli bir bezle örtülür.
- Yanık üzerine hiçbir şey sürülmez ve bandaj yapılmaz.
- Yaralanan kişi temiz bir battaniye ile örtülür.
- 112 Acil aranarak tıbbi yardım talep edilir.
Eğer yaralanan kişide yanık bölgesi çok geniş ve sağlık kuruluşu uzaksa dikkatlice şimdi belirteceğimiz işlem yapılarak tıbbi yardım gelene kadar hasta sağlıklı tutulmaya çalışılır.
Bahsettiğimiz durumda eğer hastanın bilinci açıksa ve kusma yoksa sıvı kaybını telafi etmek için 1 lt. su+ 1 çay kaşığı karbonat + 1 çay kaşığı tuz olarak hazırlanan sıvı hastaya içirilir. (Maden suyu içirilerek de hastanın sıvı kaybı giderilebilir)
Elektrik Yanıklarında İlk Yardım
Kişilerde yaşanan yanık olayları elektrik kaynaklı olabilmektedir. Elektrik nedeniyle gerçekleşen yanık vakalarına Elektrik Yanıklarında İlkyardım prosedürüne uygun şekilde müdahale edilmelidir.
Elektrik Yanıklarında İlk Yardım süreci şu şekilde ilerlemektedir;
- Öncelikle çok sakin ve soğukkanlı olunmalıdır.
- Yaralanan kişiye dokunmadan önce elektrik akımı kesilmelidir.
- Elektrik akımını kesme olanağı yoksa yalıtkan bir madde (plastik, tahta) kullanılarak kişinin elektrik ile olan teması engellenir.
- Yaralının solunumu ve solunum yolu açıklığı değerlendirilir.
- Yaralı asla kımıldatılmamalıdır.
- Vücudun hasar görmüş kısmı örtülür.
- Yaralının bilinci açık dahi olsa 112 Acil aranarak tıbbi yardım talep edilmelidir.
Sıcak Çarpmasında İlk Yardım
Kişilerde görülen bazı fenalaşmalar sıcak çarpması nedeniyle olmaktadır. Sıcak Çarpması nedeniyle oluşan vakalarında Sıcak Çarpmasında İlkyardım prosedürüne uygun şekilde müdahale edilerek hastanın yaşadığı problem iyileştirilir.
Sıcak Çarpmasında İlk Yardım süreci şu şekilde ilerlemektedir;
- Kişi serin ve rahat hava alacağı bir yere alınır.
- Kişinin kıyafetleri çıkartılır.
- Sırt üstü yere yatırılıp kolları ve bacakları yüksekte kalacak hale getirilir.
- Kişinin bilinci açık ve bulantısı yoksa su ve tuz kaybını gidermek için hastaya su, tuz, karbonatla hazırlanan sıvı ya da maden suyu içirilir.
Yanığa İlk Müdahale Nasıl Yapılmalıdır?
Yanıklarda İlkyardım Eğitimi içerisindeki konulardan birisi Yanığa İlk Müdahalenin nasıl yapılacağıdır. İlk Yardım Eğitmenleri yanık vakalarında en doğru ilk müdahalenin yanığın görüldüğü vücut bölgesinin ağrı geçene kadar musluk suyu altında tutulmasıdır.
Yanık oluşan bölge ortalama 10 ila 15 dakika su altına tutularak yıkanıp soğutulması sağlanır. Bu uygulama sayesinde yanan bölgede oluşan ağrı ve sızı dindirilirken yanığın daha derinlere inmesi engellenir.
Yanık olan alanda su dolu kabarcıkların oluştuğu durumlarda bu kabarcıklar asla patlatılmamalıdır. Oluşan bu kabarcıklar derinin problemsiz şekilde iyileşmesi için önem arz etmektedir.
Özellikle seviyesi düşük yanık vakalarında yapılması gereken ilk müdahale yaklaşık 20 dakika boyunca yanık bölgeyi serin su altına tutmaktır. Bölgeye buzlu olmayan soğuk su uygulanması fayda sağlamaktadır.
Bu uygulama dışında Yanığa Evde Yapılabilecek Müdahaleler arasında;
• - Bölgeyi serinletecek buzlu kompres yapılması
• - Antibiyotikli merhem, aloe vera veya bal sürülmesi
• - Yanık oluşan bölgenin güneş ışınlarından uzak tutulması
• - Oluşan kabarcıklara dokunmamak ve patlatmamak
• - Hafif bir ağrı kesici almak
gösterilebilir.
• - Öncelikle bölgeye suyun teması hızla durdurulmalıdır.
• - Eğer kaynar su giysi olan bir bölgeye döküldüyse cilde yapışmadan çıkarılmalıdır.
• - Yanık oluşan bölge en az 10 dakika soğuk su altında soğutulmalıdır.
• - Yanık oluşan bölgeye herhangi bir madde sürülmemelidir.
Evde uygulanabilecek bir teknik olarak rendelenmiş patatesin suyunun yanık oluşan bölgede 15 dakika civarında bekletilmesini önerebiliriz.
Yanık oluşan bölgeye aloe vera bitkisinin içerisinde bulunan jelin direkt sürülmesi hem acıyı kesmekte, hem iyileşme sürecini hızlandırmaktadır. Eğer bitkiye ulaşma şansınız olmazsa aloe vera içerikli krem sürebilirsiniz.
Yanık bölgelerde su toplayan baloncuklar oluşur. Uzman doktor tarafından kontrollü şekilde patlatılması ve üzerine pansuman konulması gereken bu baloncuklar ciddi ağrılara neden olur.
Kapalı pansuman tekniği kullanılan bu yanıklarda yapılan pansuman 2 ila 3 günde 1 değiştirilir. Bölgenin iyileşme sürecinin hızlandırılması için hidrojeller, kolloidler gibi pansuman malzemeleri kullanılabilir.
Halk arasında doğru olduğu düşünülse de yanık bölgeye yoğurt ve diş macunu gibi ürünlerin sürülmesi yanlıştır. İyileşmeye bir katkısı olmayan bu davranış aksine bölgede enfeksiyon oluşma ihtimalini artırabilir.
Eğer yoğurt sürülerek bölge serinletilmek isteniyorsa bu durum belirli bir süre serin su altına bölgeyi tutarak yapılmalıdır.
1. Derece Yanıklar için aloe vera içerikli kremler veya antibiyotikli kremler sürülmesi yeterli olmaktadır. 2. Derece Yanıklarda bölgeye yanık için özel yara örtüleri ile pansuman yapılması gerekebilir. Diğer yanıklarda ise sağlık kuruluşunda uzman doktor tarafından müdahale edilmesi en doğru seçenek olacaktır.
Yüzeysel sıcak su yanıklarında iz kalmaz. Derinleşmiş 2. Derece Yanıklarda ve daha ileri seviye yanıklarda iz kalma ihtimali vardır.
Yanık bölgesinde oluşan su dolu kabarcıkların patlaması engellenmelidir. Doktor kontrolünde patlatılarak doğru pansuman yapılması sağlanmalıdır.
Yüzeysel yanıklarda tamamen iyileşme süreci 1 hafta ila 10 gün arasında sürerken, daha ileri seviyelerde yanıklarda iyileşme süreci daha uzun olmaktadır.
Yanıklarda ağrı ve acı genellikle ilk 24 saat içerisinde geçmektedir.
Yanık oluşan bölge soğutma için en uygun olan yöntem musluk suyu altında bekletilmelidir. Yanan bölgeyi akan bir suyun altında en az 10 ila 15 dakika tutarak soğutmak doğru olacaktır. Bu sayede hem acı ve sızıyı dindirmiş, hem de yanığın daha derinlere inmesini engellemiş olabilirsiniz.
Yanık oluşan bölgeye uygun pansuman yapılması ve oluşan baloncukların kontrolsüz olarak patlamasının engellenmesi halinde ortalama 1 hafta ila 10 gün içerisinde kaynar su yanıkları iyileşmektedir.
Yanık sonrası bölgede su toplayan kabarcıklar asla patlatılmaz. Bu sürecin ilerleyişi uzman doktor tarafından yönetilir.
Öncelikle yoğurdun cilt yanıklarına herhangi bir faydasının olmadığını belirtmek isteriz. Halk arasında yanığa yoğurt sürülmesi bölgeye ferahlık ve serinlik verdiği için faydalı oluyor gibi algılanmaktadır. Lakin yanığın iyileşme sürecine hiçbir katkısı yoktur.
• - Yanık bölgeye 20 ila 30 dakika boyunca buzlu olmayan soğuk su uygulanır.
• - Yanık bölgesine ıslak bir bez, serin bir kompres uygulanarak şişmeyi ve ağrıyı hafifletmeye yardımcı olur.
• - Yanık oluşan bölgeye antibiyotikli merhem sürerek enfeksiyon oluşumunu önemli ölçüde önlenir.
Güneş yanıklarına karşı yapılması gereken doğru müdahaleleri;
• - Soğuk suyla ıslatılan bez ile cilde kompres yapmak,
• - Doktor tarafından önerilen ve etkisi ispatlanmış kremler yardımıyla cildi nemlendirmek,
• - Bol su içmek,
• - İleri derece yanıklarda dermatoloğa başvurmak.
Yüzeysel 2. Derece yanıklarda iz kalmazken derin 2. Derece yanıklarda iyileşme sonucunda iz kalmaktadır. Yanık bölgesindeki su dolu kabarcıklar korunmaya çalışılmalıdır. Uygun pansumanlar ile iyileşme süreci takip edilmelidir.
• - Hindistan cevizi yağı
• - Elma sirkesi
• - Soğuk çay
• - Yumurta akı
• - Bal
• - Patates
• - Lavanta yağı
• - Papatya yağı
Yanık yarasına olay yerinde hiçbir ilaç veya madde sürülmeden yara temiz bir örtü ile sarılarak en yakın sağlık kuruluşuna gidilmelidir. Gelişebilecek ödem nedeniyle yanık bölgesine yakın yüzük, bilezik, kolye benzeri takılar çıkarılmalıdır.
Yanık sonrası bölgede su toplayan kabarcıklar asla patlatılmaz. Bu sürecin ilerleyişi uzman doktor tarafından yönetilir.
Açık yanık yarası hava ile temas ettiği sürece ağrıya neden olacağından, yaranın hemen hava ile teması kesilmelidir. Bunun için yara nemli steril gazlı bez ile kapatılmalıdır.
Yüzeysel yanıklar için diş macunu ve yoğurt gibi maddelerin faydası veya zararı yoktur. Derin yanıklarda ise bu maddeler son derece zararlı sonuçlar doğurabilir. Kendi kendine 10 gün içinde iyileşecek olan yüzeysel yanıklarda amaç bu süreci en ağrısız ve konforlu şekilde tamamlamaktır.
Yüzeysel 2. Derece olan yanıklarda (pansuman tutturulması zor olan yüz, boyun veya eldeki küçük yanıklar) kullanılan krem ya da solüsyonlar sürüldükten sonra bölge açık bırakılabilir. Bunun dışında prensip olarak tüm yanık yaraları kapalı olarak tedavi edilmelidir.
Elma sirkesi cildi serinletir ve yanıkların çabucak iyileşmesini sağlar. Eğer güneş yanığınızın hızlı bir şekilde geçmesini istiyorsanız elma sirkesini kullanabilirsiniz.
Elma sirkesi güneş yanıkları için en doğal yöntemlerden biridir. Sahip olduğu özelliği sayesinde ciltteki ph seviyesini düzenleyerek iyileşme sürecini hızlandırır.
Güneş yanığına iyi gelen ve evde uygulayabileceğimiz bir sürü doğal yöntem vardır. Bu yöntemler arasında;
• - Yoğurt,
• - Zeytinyağı,
• - Aloe vera,
• - Siyah çay,
• - Salatalık,
• - Elma sirkesi,
• - Yulaf ezmesi,
• - Patates ezmesi,
• - Soğuk süt,
• - Mısır nişastası,
• - Yanık kremleri,
• - Nemlendiriciler
gibi bir çok doğal ürünle güneş yanığına çözüm üretebilirsiniz.
